INSTRUKCIJE IZ BIOLOGIJE - BIOMEMBRANE

Stanična ili plazmatska membrana odvaja stanicu od njezina neživa okoliša ili okolnih stanica. Preko nje stanica izmjenjuje tvari i energiju s okolišem. Debljina joj je oko 8 nm.
Membrana služi kao probirna (selektivna) pregrada, koja u stanicu propušta neke soli, hranjive tvari, vodu i druge molekule, a njezinim se posredovanjem stanični otpaci i druge specifične molekule izbacuju iz stanice.

Krajem 19. stoljeća Overton je zaključio da su membrane građene od lipida. Zaključak je donio na osnovi opažanja da boje topljive u lipidima ulaze brže u stanicu nego boje topljive u vodi (slično se otapa u sličnome).

Biokemičari su utvrdili da su membrane građene od fosfolipida,

Fosfolipidi su molekule čiju osnovu čini molekula glicerola (trovalentni alkohol), na koji su vezane dvije molekule masnih kiselina i fosfatna kiselina.
Molekula fosfolipida je na jednom kraju električki nabijena (privlači molekule vode) – HIDROFILAN kraj molekule.
Lanci masnih kiselina nisu električki nabijeni (kraj molekule koji odbija vodu) – HIDROFOBAN kraj.
AMFIPATSKE MOLEKULE –  molekule koje na jednom svom kraju privlače, a na drugom odbijaju vodu.

Osim lipida, veliki broj različitih vrsta bjelančevina važan su sastojak staničnih membrana.

E. Gorter, F Grendel 1925.
Izveli su pokuse kojima su izolirali membrane crvenih krvnih stanica. Utvrdili su da u biološkim membranama fosfolipidi čine dvosloj.

J. F. Danielli i H. A. Davson – 1936.
Model membrane prema kojem se dvosloj lipida nalazi između dva sloja bjelančevina.

„Model tekućeg mozaika“
S. J. Singer i G. L. Nicolson 1972.
Membranski lipidi čine dvosloj,a bjelančevine su u njega ili uronjene (integralni proteini) ili se nalaze samo na rubu membrane (periferni proteini).

Osim lipida i bjelančevina stanična membrana sadrži i ugljikohidrate. Oni su kovalentno vezani na bjelančevine ili lipide s vanjske strane membrane.

Lipidi su pretežno odgovorni za građu membrane, bjelančevine za njezino djelovanje (funkciju),a ugljikohidrati za označavanje i prepoznavanje stanica.

U membranama su molekule povezane slabim silama (hidrofobna, hidrofilna i električna privlačenja). Lipidi i proteini mogu se bočno pomicati i mijenjati svoje mjesto u membrani (svojstva dvodimenzijske tekućine).

Slika membrane u elektronskom mikroskopu

Filmić za one koji žele znati više...